ABD'de başkanların iktidarda kalış süresi 4 yıldır. Bu 4 yıl dolmadan, eğer olağanüstü bir durum yaşanmazsa, hiçbir başkan görevden ayrılamaz. Başkan'ın istifası ya da Federal Kongre tarafından görevden alınması durumunda gelecek seçimlere kadar başkan yardımcısı, Beyaz Saray'ın patronu olur. Başkanlar en fazla 2 dönem görevde kalabilmekte. Zaten, tarihsel sürece baktığımızda Amerikan halkı seçtiği başkanı genellikle 2 dönem için görevlendirmekte. (Franklin D. Roosevelt hariç, savaş dönemi bahanesi ile 3 dönem başkanlık yaptı)
Yıllık maaş 400 bin dolar
Başkan seçilen kişi Beyaz Saray'da, kendi personeliyle birlikte ikamet eder ve yılda 400 bin dolar net maaş alır. Amerikan Başkanı, kuvvetli bir güçler ayrılığının uygulandığı ülkede federal hükümetin başı ve ABD Silahlı Kuvvetleri'nin de başkumandanlığı görevini üstlenir. Başkan, Kongre'den gelen kanun tasarılarını inceleyip onaylar ya da geri çevirir ve yine büyükelçiler ile federal yargıçları atamak için de aday gösterir. Başkan'ın aday gösterdiği kişilere Senato onay verirse göreve başlayabilir. Son ABD'nin Ankara büyükelçisinin atanmasında Senato'dan onay alamayan Başkan Barack Obama, Kongre'nin ara tatile (ki bu yaz dönemi içinde geçerlidir) gitmesinden istifade ederek atamayı yapabilmişti.
ABD Anayasası'na göre başkan, Amerikan'ın birliğini sembol eder. Başkan olabilmek için 35 yaşını doldurmuş olmak, doğal yollardan Amerikan vatandaşı olmak (anne-babadan dolayı kazanılan vatandaşlık ya da ABD'de doğum yoluyla elde edilen vatandaşlık...) ve en az 14 yıl ABD'de ikamet etmiş olma şartı aranır.
Seçim süreci 1 yıldan fazla sürüyor
ABD'de seçim süreci 1 yıldan fazla sürmektedir. İki partinin, yani Cumhuriyetçi Parti ile Demokrat Parti'nin egemen olduğu siyasal sistemde seçim kampanyaları her ülkede olduğu gibi burada da çok önemli. Partiler devletten nispi oranda destek alır. Ancak başkan adayları veya vekil, senatörlerin şahıslarına seçim çalışmaları için devlet yardımı söz konusu değildir. Halkın vergilerini seçilecek kişiler seçim kampanyalarında kullanamaz. Amerika'da seçime giden istisnasız herkesin seçim kampanyası için yapacağı harcamaların ana kaynağı bulacağı sponsorlar veya halktan alacağı doğrudan bağışlardır. Ya da New Yok Belediye Başkanı Michael Bloomberg gibi kendi cebinden karşılamak zorundadır.
Demokrat ve Cumhuriyetçi Parti'nin başkan aday adayları önce ülke genelinde bir ön seçime gider. Ön seçimler iki türlü olmaktadır. Birisi eyalet genelinde halka açık (open priamary) diğer ise yalnızca kayıtlı partilerin oy kullanabildiği (caucuses) şekilde olmaktadır.
Her iki partiden ortaya çıkan başkan aday adayları Ocak ayında Lowa'da başlayan ve özellikle Şubat ayının ilk salı günü (Super Tuesday) 19 eyalette yapılan ön seçimler ile oylanırlar. Her iki partide de ön seçim yaz döneminden önce bitirilir ki bu bazen haziran ayına da sarka bilir. Hatta partilerin ulusal kongrelerine kadar mücadele taşınabilir [(national convention), 2008 deki Demokratlarda olduğu gibi] Seçimin yapılacağı yılın yaz döneminde partiler ulusal kongrelerini yapar ve burada ön seçimde galip gelen adayın parti tarafından adaylığı onaylanarak resmiyet kazanır. Ulusal kongreden onay almadıkça bir aday ön seçimlerin galibi de olsa resmiyet kazanmış olamaz.
Ön seçimler, ulusal kongrenin de nasıl neticeleneceğinin belgesidir ancak resmi makam yani nihai yer ulusal kongredir. Usulen de ön seçimi kaybeden diğer adaylar kazananın karşısında ulusal kongrede yer almaz. Bu teamül gereği böyledir zira ulusal kongrelerden sonra seçime yalnızca iki ay veya 3 ay gibi bir süre kalır ve parti halka birlik mesajı vermeyi amaçlar.
Her partinin ulusal kongresinde yer alan temsilci sayısı farklıdır. Cumhuriyetçilerin 2287, Demokratların 5693 (Demokratlar da bu sayı artmaya devam ediyor her seçim döneminde) üyesi vardır. Bu nedenle Cumhuriyetçilerin başkan adayı olabilmek için üye tam sayısının yarısından bir fazlası, yani 1144 delegenin; Demokratlarda ise yine yarısından bir fazla olan 2846 delegenin desteği gerekir.
Her eyalet, ulusal kongrede nüfusları oranında delege sayısı ile temsil edilir. Ulusal kongredeki oylama sonrası o partinin başkan adayı seçilen kişi yardımcısını da kongrenin teamülden en geç 3. gününde kamuoyuna deklare etmesi gerekir. Başkan yardımcısının herhangi bir makamdan ya da parti organından onay alması gerekmemektedir. Başkan adayları belirlendikten sonra, her iki parti de kendi adaylarının kampanyalarına destek verir ve onlar için maddi yardım toplamaya çıkar.
Partiler başkanlık seçimlerinde ''ABD Seçiciler Kurulu'' (United States Election College) oluşturur. Kasım ayının ilk salı günü ABD genelinde yapılan başkanlık seçimi aslında resmi işlemlere göre bu seçiciler kurulunu belirlemek için gerçekleştirilir. Yine dört yılda bir kasım ayının ilk pazartesini takip eden salı günü seçimler yapılır ve yine genel seçimde Kongre'nin alt kanadı olan Temsilciler Meclisi'nin tamamı ile üst kanadı Senato'nun üçte biri yenilenir.
Senatörler 6 yıl görev yapıyor
Kongre'nin alt kanadı için 2 yılda bir seçime gidilir. Senatörlerin ise görev süreleri 6 yıldır. Her 2 yılda bir yaklaşık üçte biri yenilenir. Vekil sayısı eyaletlerin nüfus yapısı ile doğrudan bağlantılı iken, Türkiye'de olduğu gibidir. Senatörlerde durum ise çok farklıdır. Her eyaletin federal senatoya iki senatör gönderme hakkı bulunmaktadır.
Senato'nun başkanı, başkan yardımcısıdır. Senato'da ayrıca çoğunluk lideri bulunur ki, başkan yardımcısının 'Birlik' konuşması gibi çok önemli aktivitelerin dışında senatonun oturumuna katıldığı sık görülmez ,onun yerine bu görevi çoğunluk lideri yürütür. Çoğunluk lideri de senatodaki çoğunluğu elde eden partiden bir senatörün seçilmesi ile elde edilir. Senato da toplam 100 senatör bulunur ve başkan yardımcısının başkanlık ettiği oturumlarda bu rakam 101'i bulur.
Temsilciler Meclisi seçimleri Türkiye ile benzerlik gösterir. Eyaletler nüfus oranlarına göre Temsilciler Meclisi'nde temsil hakları söz konusudur. Bu bağlamda Temsilciler Meclisi'nde en fazla California (53) daha sonra ise New York eyaleti (29) milletvekilleri bulunmaktadır. Temsilciler Meclisi'nde toplam 435 vekil bulunur. Kongre'nin alt ve üst kanadı için seçilmişlerin başkanda olduğu gibi iki ya da daha fazla dönem ile sınırlamaları yoktur.
Seçiçi kurul nasıl seçiliyor?
Bugünkü seçimler ile belirlenecek ve hangi partinin seçiciler kurulunun tam sayısının (538 kişi) yarısından bir fazlasını elde ederse (270) ise o parti seçimin galibi olacak. Halktan en fazla oy alan değil (ki bunun örneği 2000 yılında yapılan seçimlerde Al Gore, rakibi G. W. Bush'dan daha fazla oy almasına rağmen seçimi kaybeden taraf olmuştu. Oy sayısı: George W. Bush: 50.456.002, AL Gore; 50.999.897. Seçici Kurul, Bush 271, Gore 266) en fazla seçici kurul sayısı kazanan parti ipi göğüslüyor. Seçici kurul belirlendikten sonra aralık ayının ikinci çarşambasını takip eden ilk pazartesi günü, bulundukları eyaletlerdeki yerel kongre binalarına giderek, ABD başkanı ve başkan yardımcısını seçmek üzere oy kullanıyor.
Yemin töreni 20 Ocak'ta
Bu sistem, Amerikan Anayasası'na dayanıyor. Seçici kurulun bir anlamda onay verdiği başkan 20 Ocak'ta yemin ederek göreve başlar. Amerika'da 1933 yılına kadar başkanların yemin töreni 4 Mart'ta yapılıyordu. Ancak o tarihten sonra başkanların yemin törenleri 20 Ocak olarak belirlendi ve bugün hala bu tarihte gerçekleştirilmekte.
Özel bir statüsü olan ve eyalet olarak kabul edilmeyen başkent Washington'un 3 seçici oyu bulunuyor. 538 kişilik seçiciler kurulu da bütün eyaletleri temsil eden senatör ve milletvekili sayısıyla Washington'ı temsil eden 3 seçici delegenin toplamından oluşur.
Her bir eyalette seçmenler, önceden belirlenmiş olan, başkanını seçecek seçici kurul üyelerine oy veriyor. Ancak oy pusulalarında, seçmenler için karışıklık yaratılmaması için sadece ABD başkan adaylarının adları yer alıyor. Bir eyalette seçmenler, Cumhuriyetçi Partili adayı seçtiyse o eyaleti temsil eden bütün seçici oylar Cumhuriyetçi Parti'ye sayılıyor.
Sadece Maine ve Nebraska eyaletleri bu kuralın dışında. Bu eyaletlerde seçmenlerin belirlediği seçici oyların tamamı tek bir partiye gitmiyor, ancak iki başkan adayı arasında, seçmenin belirlediği şekilde paylaştırılıyor. Her eyaletin seçiciler kurulu, nüfusuna orantılı belirlendiği ve eyaletlerin hemen hepsinde birinci gelen adayın tüm seçicileri kazanması nedeniyle, adaylar açısından büyük eyaletleri yanına çekmek daha da kritik önem arz ediyor.
Oy kullanmak zorunlu değil
Anayasa'ya göre Amerika'da oy kullanmak zorunlu değildir, bu haklarını kullanmak isteyen vatandaşlar seçim öncesinde kayıt yaptırırlar ve eyalet dışına taşınmadıkları sürece kayıtları geçerlidir. Eyalet içinde başka bir adrese taşınanların ise adres değişikliklerini bildirmeleri yeterlidir.
Kayıt formunda seçmenin taraftarı olduğu partiyi belirtmesi istenir. Böylece seçmen belirttiği partinin kayıtlı üyesi olur. Genel seçimde ise seçmenin kayıtlı olduğu partiye oy verme zorunluluğu yoktur, partisinin adayını beğenmeyen bir seçmen diğer partilerin adayına oy verebilir. Böylece vatandaşa başkanlık seçimi için kendi kriterleri doğrultusunda en iyi seçimi yapması için genel seçimle birlikte iki kere şans tanınmış olur.
Kimler oy kullanabilir?
Eyaletten eyalete bazı farklar olsa da genel olarak oy kullanacak kişilerde aranan nitelikler şöyle;
Amerikan vatandaşı olmak ya da Puerto Rico, Guam ile Virgin Adaları doğumlu olmak. Bulunduğunuz eyalette kayıtlı olmak, 18 yaşından gün almış olmak, ağır suç kapsamında olan bir suç nedeniyle mahkûmiyet almamış olmak, mahkeme tarafından zihinsel özürlü olunduğuna dair bir kararın olmaması.
Seçimlerde oy kullanabilmek için bulunduğunuz eyalettin ilgili devlet dairelerine posta veya direkt müracaat ile kayıt yaptırabilirsiniz. Seçmen ofislerinden alınacak formun doldurularak bu bürolara elden verilemesi veya posta ile gönderilerek seçmen kaydı yaptırılabilir. Seçmen kaydının son tarihi eyaletten eyalete farklılık gösterir.
Seçmen kayıtları her eyaletin resmi internet sitesinden adreslerini temin etmek mümkün. Örnek verilecek olursa New York şehrinde yaşayan bir seçmen http://vote.nyc.ny.us/offices.html adresine giderek buradan Manhattan, Brooklyn, Bronx, Long Island, Queens veya Staten Island'da bulunan seçim kaydı yaptırabilecekleri ofislerin açık adreslerini temin edebilir.
Her seçmen ancak kayıtlı bulunduğu seçim sandığında oy kullanabilir. Bu nedenle seçmen kaydı yapılırken adresin doğru şekilde verilmesi büyük önem arz eder.
Seçim sandığında oy kullanma işlemi sabah 06.00 da başlar 21.00 'a kadar devam eder. Oy kullanmayı arzu edenlerin yapması gereken görevlerden birisi de seçim bölgelerinde oy kayıt kartının numarasının asılının listede olup olmadığını kontrol etmesi gerekiyor. Kendi başınıza bunu yapamaz iseniz oradaki görevlilerden yardım isteyerek seçmen listesinde kaydınızın olup olmadığını öğrenebilirsiniz. İsminizi listede bulduktan sonra karşısına imza atmanız gerekli. İmzayı atıp görevliler size vereceği kart veya mühür ile sandık ya da makineye giderek istediğiniz partiye oyunuzu kullanabilirsiniz. Seçmene kart verilen yerlerde oylar makine aracılığı ile kullanılabiliyor. Eğer oy kullanırken yardıma ihtiyacınız olursa görevlilerden ya da aile bireyi, yakınlarınızdan yardım almanızda mümkün.
(CİHAN)
