(USASABAH)
Ömer Faruk Çakır* / California
Kalemi eline aldı ve önündeki kağıda yan yana iki tane bir koydu. "On bir trilyon" diye fısıldadı.
Dolaşımdaki dolarların toplamı aşağı yukarı on bir trilyonu bulmuştu. Sonra birkaç toplama çarpma yaptı ve "beş" kelimesi döküldü dudaklarından. Sadece 5 trilyon dolar parayı dünyadaki ülkeler rezerv olarak tutuyorlardı. Elleriyle yüzünü kapadı ve "kimseyi incitmeyecek bir çözüm var mıdır.." diye düşündü.
Masanın sol baş ucundaki resime baktı. MIT yıllarında çekildiği gençlik halini görünce biraz efkarlanmış olacaktı ki hızla ayağa kalktı ve kendini pencerenin önüne attı. Kafasını dağıtmak için izlediği bir yoldu bu yıllardır. Sokaktaki her insanın cebinde taşıdığı kağıttan sorumluydu, bu yüzden insanların yüzlerine iyice bakar ve ne yapması gerektiğine önce yüzleri okuyarak karar vermeye çalışırdı. Tüm bildikleri ve tahmin edebildikleri zihninde uçuşur, A, B ve C planlarını düşünür ve kararını verirdi..
Bernanke'den bahsediyoruz. 1975'te Harvard'ta lisans eğitimini tamamlamış, sonra MIT'de doktora yapmış, ardından Standford'da hocalığa başlamış ve nihayetinde Princeton'da 2002 yılına kadar ekonomi bölüm başkanlığını yürütmüş eczacı bir babanın ve ilkokul öğretmeni bir annenin musevi oğlu, üç kardeşin en büyüğü, Birleşik Devletler Merkez Bankası başkanı... Kimilerine göre bir deha, kimilerine göre piyasayı paraya boğan, günü kurtaran bir idareci.
2006 yılından bu yana sürdürdüğü başkanlık görevi boyunca birçok eleştiriye maruz kalan Bernake son olarak yeni bir kurtarma paketini (namı diğer QE2) daha kamuoyunun önüne sundu. 2008 krizinden sonra QE1 (Quantitative Easing-Parasal Gevşeme) harekatıyla piyasadaki toksik mortgage ipoteklerini toplayan, banka ve sigorta şirketlerini kurtaran (her ne kadar Lehman Brothers'ın batmasına izin versede) ve toplamda 1,75 trilyon dolarlık fonlama yapan Bernanke bu sefer 600 milyon doları, öncekine nazaran biraz daha yavaş bir hızda, piyasaya pompalamaya hazırlanıyor.
Peki Bernanke'yi buna mecbur kılan sebep neydi diye sorarsanız cevap aslında açık seçik ortada: "İşsizlik". Bugün Amerika'da %8-10 bandına sıkışıp kalmış bir işsizlikten bahsediyoruz. Buda 15 milyon iş arayan insan demek oluyor. Tarih boyunca ortalama %4 işsizliğe sahip bir ülkenin bu duruma alışması pek mümkün değil ve bu da politikacılar üzerinde çok yoğun bir baskıya sebep oluyor. Her ne kadar Merkez Bankası bağımsız desekte bu konuda Bernanke Obama'nın kendisini (sıkı bir cumhuriyetçi olmasına rağmen) yeniden atamasının mesajını iyi okumuş gözüküyor. "İşsizlik azalmalı Sayın Bernanke..."
Peki Amerika Merkez Bankası (FED) gerçekten bunu nasıl yapacağından emin mi derseniz aslında onlarda net olarak bilmiyorlar efendim. Basına yansıyan fısıltılarda FED üyeleri arasında görüş ayrılıkları bulunduğu mevcut. Yerel FED başkanları arasında istihdam kanadındaki sorunların para politikalarıyla çözülemeyeceği kanısı var. Çin'in yeniden parasının değerini düşürmeye başlaması ABD'nin cari dengeyi sağlama hayallerini suya düşürüyor. Çin'in kurla oynaması sonucu ithalat daha fazla artıyor, ihracat azalıyor ve siz bu sırada istihdam oluşturmaya çalışıyorsunuz. Kumsalda yaptığınız kumdan kalelerin gelen ani ve sert bir dalgayla yıkılması gibi birşey bu haddi zatında. Bernanke başlangıçtaki afişte olduğu gibi Süpermen rolüne bürünmüş ve tüm sorumlulukları almış gibi duruyor. Basın açıklamalarından yaptığının arkasında, kararlı bir portre görüyoruz.
Toparlarsak para basmaya tam gaz devam eden FED bizce son çare (last resort) tercihlerini bir bir eritmeye başladı. FED'in bilançosuna baktığımızda pek iç açıcı rakamlar göremiyoruz. Şuanda FED, aktiflerinin yaklaşık %3'ü kadar sermayeye sahip. Normal bir banka için bu oranın minumum %8 olduğunu düşünürsek rakamın vehametini daha iyi anlarız. Yukarıdaki banknot çizimi durumu biraz da espritüel yaklaşımla ortaya koymuş bence. Doların sarsılmaz tahtı artık geride kaldı. Bernanke'nin bir özeleştirisiyle yazımızı bitirelim: "Krizin geleceğini erkenden görememiş olabilirim. Büyük olasılıkla da, görünce, yine de yavaş hareket ettiğimi söyleyebilirsiniz." .
*California State University, Fullerton -College of Business and Economics
